Λογοτεχνία

Η εσπεραντική κίνηση δεν έχει μόνο χαρακτήρα γλωσσικό, αλλά και ανθρωπιστικό, κοινωνικό, ειρηνιστικό και κυρίως π ο λ ι τ ι σ τ ι κ ό, με ξεχωριστή ιστορία, παράδοση και εξέλιξη.

Η Εσπεράντο, όπως κάθε γλώσσα, είχε και έχει συνεχώς ανάγκη τη λογοτεχνία, που θεωρείται η κορυφή, ο ανώτατος βαθμός έκφρασης κάθε γλώσσας. Και η ιστορία της Εσπεράντο μας δείχνει ότι, τόσο ο δημιουργός της, Λ. Λ. Ζάμενχοφ, όσο και οι πρώτοι χρήστες της, και οι μέχρι σήμερα διάδοχοί τους, θεώρησαν τη λογοτεχνία πρωταρχικής σημασίας για την πλατιά εφαρμογή και διάδοση της γλώσσας.

Από τις «πρώτες ώρες» της Εσπεράντο, το λογοτεχνικό ταλέντο προικισμένων ανθρώπων ανέτρεψε τις εικασίες των αρνητών της και τους ενδοιασμούς κάποιων επιφυλακτικών παρατηρητών απέδειξε τις μεγάλες δυνατότητές της γλώσσας και δυνάμωσε την πίστη των φίλων της.

Ant. Grabowski

Το λογοτεχνικό έργο των πρώτων και κορυφαίων της εσπεραντικής λογοτεχνίας, Λ. Λ. Ζάμενχοφ, Antoni Grabowski (Πολωνός, χημικός-μηχανικός, πολύγλωσσος, 30 γλώσσες, 1857-1921), Kálmán Κaloscay (Ούγγρος καθηγητής Ιατρικής, 1891-1976), Gyula Baghy (Ούγγρος συγγραφέας, ποιητής, ηθοποιός, 1891-1967), Kazumier Bein ή Kabe (Πολωνός Οφθαλμίατρος, 1872-1959), Edmond Privat (Ελβετός, καθηγητής Ιστορίας, συγγραφέας, πολύγλωσσος (1889- 1962) και Gaston Waringhien (Γάλλος, καθηγητής Γλωσσολογίας, λεξικογράφος, 1901-1991) αποτέλεσε το θεμέλιο που πάνω του χτίστηκε το εντυπωσιακό λογοτεχνικό “οικοδόμημα” της Εσπεράντο.

Πρώτος της εσπεραντικής λογοτεχνίας είναι ο ίδιος ο δημιουργός της γλώσσας, ο Ζάμενχοφ. 'Ενας από τους μεγαλύτερους εσπεραντιστές λογοτέχνες, o K. Kalocsay, γράφει για τον Ζάμενχοφ: «.....Γνώριζε, ότι μόνο η ποίηση μπορεί να δώσει ζωή στην πήλινη μορφή του έργου, ότι μόνο αυτή μπορεί να δημιουργήσει από τις γκρίζες λέξεις, τους πληκτικούς κανόνες και τα ξερά σχήματα, μια αληθινή ύπαρξη, στην οποία νιώθει κανείς με θαυμασμό το σφυγμό της ζωής. Και πράγματι, μπορεί κανείς να πει ότι αυτός δεν έκανε ποίηση με την Εσπεράντο, αλλ’ ότι με την ποίηση έκανε την Εσπεράντο. Μπορούμε να πούμε, ότι η Εσπεράντο ολόκληρη είναι μια ποιητική γλώσσα...”

Πράγματι, ο Ζάμενχοφ, το 1887, στην πρώτη του έκδοση, που ήταν ένα πρώτο διδακτικό εγχειρίδιο της γλώσσας του, περιέλαβε και δύο πρωτότυπα, στην Εσπεράντο, ποιήματά του, και, σε μετάφραση, το "Πάτερ Ημών" και ένα ποίημα του Χάινε.

Μετά το Ζάμενχοφ, οι πρώτοι εσπεραντιστές λογοτέχνες εμφανίστηκαν στις χώρες όπου πρωτοπαρουσιάστηκε και περισσότερο διαδόθηκε η Εσπεράντο, δηλαδή στη Ρωσία και στην Πολωνία. Έτσι το 1893, μόλις επτά χρόνια μετά την εμφάνιση της γλώσσας, εκδόθηκε στη Νυρεμβέργη, από το μεγάλο Πολωνό εσπεραντιστή, Antoni Grabowski, η πρώτη ποιητική ανθολογία, με τίτλο, "Η Λύρα των Εσπεραντιστών" (La Liro de la Esperantistoj), που περιλάμβανε 110 ποιήματα 24 ποιητών.

Το 1903, ο Ζάμενχοφ, αφού συγκέντρωσε το μέχρι το 1900 αξιολογότερο λογοτεχνικό υλικό, έργα δικά του και άλλων, πρωτότυπα και μεταφρασμένα, εξέδωσε στο Παρίσι, ένα μνημειώδες έργο, με τίτλο "Θεμελιώδης Χρηστομάθεια" (Fundamenta Krestomatio), ένα τόμο, που περιλαμβάνει 70 ποιήματα, διηγήματα, άρθρα, μύθους, ανέκδοτα κ.ά. Το έργο αυτό απoτέλεσε, για τον πρώτο αιώνα της Εσπεράντο, το μοντέλο της ορθής χρήσης της γλώσσας, του ύφους και της λογοτεχνικής της μορφής. Επίσης την ίδια εποχή (1902), σε σύνταξη του ίδιου του Ζάμενχοφ, κυκλοφόρησε και μία ακόμα πολύ αξιόλογη λογοτεχνική συλλογή, με τίτλο, "Εσπεραντικά Πεζά" (Esperantaj Prozaĵoj), με νουβέλες, μύθους, δοκίμια, περιλήψεις έργων κ.ά. εσπεραντιστών λογοτεχνών

Από τότε, ακολούθησαν φυσικά πάμπολλες ανθολογίες, που εκδόθηκαν σε χώρες από όλο σχεδόν τον πλανήτη, οι πιο αξιόλογες από τις οποίες είναι:

Το 1958 η 640 σελίδων έκδοση "Εσπεραντική Ανθολογία. Ποιήματα 1887-1957" (Esperanta Antologio. Poemoj, 1887-1957), με ποιήματα διαφόρων εσπεραντιστών ποιητών, η οποία επανεκδόθηκε αναθεωρημένη και συμπληρωμένη από τον Παγκόσμιο Εσπεραντικό Σύλλογο το 1984, με τον ίδιο τίτλο και με τον τίτλο "Ποιήματα 1987-1981" (Poemoj 1887-1981), έργο 888 σελίδων που περιλαμβάνει 706 ποιήματα 163 ποιητών από 35 χώρες, που γράφτηκαν από 1887 μέχρι το 1981.

Το 1981, η 664 σελίδων δίτομη έκδοση ποιητικής ανθολογίας από τον Ουγγρικό Εσπεραντικό Σύνδεσμο, με τίτλο "Παγκόσμια Ήχηση" (Tutmonda Sonoro), με 581 ποιήματα 185 ποιητών μεταφρασμένα από τον Kálmán Kalocsay, ένα κορυφαίο έργο του, της μεταφραστικής λογοτεχνίας

Το 1989, η 948 σελίδων δίτομη έκδοση "Θησαυρός. Η Εσπεραντική Τέχνη της Νουβέλας, 1887-1986" (Trezoro. La Esperanta Novelarto, 1887-1986). Το έργο αυτό περιλαμβάνει συνολικά 151 έργα (93 νουβέλες και 558 αποσπάσματα διηγημάτων και άλλων πεζών).

Το 1991, η εμπλουτισμένη, 20ή επανέκδοση, του έργου του Ζάμενχοφ "Θεμελιώδης Χρηστομάθεια" (1903), σε σύνταξη του Σκωτσέζου, κορυφαίου εσπεραντιστή λογοτέχνη, William Auld (1924-2006, φωτ.) με νέο τίτλο, "Νέα Εσπεραντική Χρηστομάθεια" (Nova Esperanta Krestomatio). Η πολυσέλιδη αυτή έκδοση (510 σελ.) περιλαμβάνει: πρωτότυπα διηγήματα και ποιήματα, κλασικές ασκήσεις της γλώσσας, γλωσσικές μελέτες και άρθρα, σταχυολογήματα από την παγκόσμια πεζογραφία.

Στον ιστότοπο http://esperanto.net/literaturo <http://esperanto.net/literaturo> υπάρχουν κατάλογοι συγγραφέων, πρωτότυπα μυθιστορήματα, διηγήματα / ιστορίες, δράματα και συλλογές ποιημάτων που γράφτηκαν αρχικά στην Εσπεράντο και εκδόθηκαν από το 1898 έως σήμερα.

Το πρώτο καθαρά λογοτεχνικό περιοδικό της κίνησης εμφανίστηκε το 1906 στο Παρίσι, με τον τίτλο "La Revuo" (Η Επιθεώρηση), που εκδιδόταν από τον φημισμένο εκδοτικό οίκο Ηachette & Cie, μέχρι την έναρξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου (1914).

Τον Ζάμενχοφ και τους πρώτους εσπεραντιστές λογοτέχνες ακολούθησαν πάρα πολλοί νεότεροι, οι οποίοι παράλληλα, με τα πρωτότυπα στην Εσπεράντο έργα τους, έδειξαν την ικανότητά τους και στη λογοτεχνική μετάφραση, προσφέροντας τον πλούτο της παγκόσμιας λογοτεχνίας και στην Εσπεράντο και καθιστώντας έτσι τη διεθνή γλώσσα, φορέα της παγκόσμιας κουλτούρας.

Επίσης, προικισμένοι εσπεραντιστές, κορυφαίοι λογοτέχνες στις χώρες τους, έγραψαν αξιόλογα έργα στη διεθνή γλώσσα. Ξεχωρίζουν οι: Vasilij Eroŝenko (μεγάλος Ρώσος ποιητής), Fatih Amirhan (κορυφαίος Τάταρος συγγραφέας), Lǐ Fèigān (σπουδαίος Κινέζος συγγραφέας, υποψήφιος για το Νόμπελ το 2001), István Nemere (σύγ­χρονος κορυφαίος Ούγγρος συγγραφέας), Dun Karm Psaila(εθνικός ποιητής της Μάλτας), Hendrik Adamson (Εσθονός εθνικός ποιητής), Harry Harrison (Αμερικανός συγγραφέας έργων επιστημονικής φαντασίας), William Auld (Σκωτσέζος ποιητής, τρεις φορές υποψήφιος για το Νόμπελ Λογοτεχνίας (1999, 2004, 2006) κ. ά.

Κάθε χρόνο εκδίδονται έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας μεταφρασμένα στην Εσπεράντο. Έτσι, με την πάροδο του χρόνου, όλοι οι γίγαντες του πνεύματος, όλου του κόσμου και όλων των εποχών μεταφράστηκαν στην Εσπεράντο.

Από τους Έλληνες κλασικούς (Όμηρος, Σοφοκλής, Αι­σχύλος, Ευριπίδης, Πλάτων, Aριστοφάνης κ.ά.) και τους κορυφαίους Λατίνους (Κικέ­ρων, Βιργίλιος, Οβίδιος κ.ά.) μέχρι τους σύγχρονους μεγάλους των γραμμάτων. Ενδεικτικά και τυχαία αναφέρο­νται οι πιο γνωστοί, όπως: Σαίξπηρ, Τολστόι, Ντοστογιέφσκι, Πούσκιν, Γκογκόλ, Κορολένκο, Ταγκόρ, Λάγκερλεφ, Γκέτε, Σίλερ, Χάινε, Θερβάντες, Λόρκα, Θέλα, Ουάιλντ, Ντίκενς, Ουγκώ, Βερν, Μποντλέρ, Σιένκιεβιτς, Πόε, Φό­κνερ, Αλμέιντα, Λόντον, Έρασμος, Σπινόζα, Καγιάμ, Αμάντο, Μπόρχες, Μπότεφ, Μπαλζάκ κ. ά.

Φυσικά έχουν μεταφρασθεί οι μυθοποιοί όλων των εποχών (Αίσωπος, Λαφοντέν, Άντερσεν, Γκριμ, Φενελόν κ.ά.) μέχρι και τα σύγχρονα, διάσημα σ’ όλο τον κόσμο κόμικς (Τεν-Τεν, Αστερίξ κ. ά.). Ενδεικτικά αναφέρεται ότι, από την πάμπλουτη γαλλική λογοτεχνία, στον πρώτο αιώνα της Εσπεράντο (1887-1987) είχαν μεταφραστεί έργα 309 Γάλλων συγγραφέων, 47 γαλλόφωνων Βέλγων και 17 γαλλόφωνων Ελβετών.

Έχουν μεταφρασθεί, επίσης, τα σημαντικό­τερα έργα του παγκοσμίου θεατρικού ρεπερτορίου. Επειδή είναι αδύνατο να αναφερθούν όλα τα έργα κάθε συγγραφέα, ενδεικτικά και μόνον αναφέρονται του Σαίξπηρ τα: "Άμλετ", "Η Καταιγίδα", "Ιούλιος Καίσαρ", "Μάκβεθ", "Ο Έμπορος της Βενετίας", "Όνειρο Θερινής Νυκτός", "Βασιλιάς Ληρ", "Ρωμαίος και Ιουλιέτα", "Αντώνιος και Κλεοπάτρα", "Οι Εύθυμες Κυράτσες του Ουίνδσορ", "Τρωίλος και Χρυσηίδα", "Οθέλλος", "Όπως σας Αρέσει", "Ριχάρδος Γ", "Η Κωμωδία των Παρεξηγήσεων","Σονέτα", "Το Ημέρωμα της Στρίγγλας".

Ενδεικτικά αναφέρονται παρακάτω μόνο μερικά από τα περισσότερο γνωστά στους Έλληνες φίλους της λογοτεχνίας έργα, σπουδαίων συγγραφέων, μεταφρασμένα στην Εσπεράντο. Αναφέρεται ένα μόνο έργο για κάθε συγγραφέα, παρ’ ότι έχουν μεταφρασθεί περισσότερα για πολλούς από αυτούς:

Το "Πάτερ Ημών" στην Εσπεράντο (Τείχος των ∆ακρύων, Ιερουσαλήμ)

Ανούιγ Ζαν, "Αντιγόνη",

Βερν Ιούλιος, "Ο Γύρος του Κόσμου σε 80 Ημέρες",

Βοκάκιος Τζιοβάνι, "Δεκαήμερο",

Γκέτε Γιόχαν Βολφγκανγκ, "Φάουστ",

Γκόγκολ Νικολάι, "Πεθαμένες Ψυχές",

Γουάιλντ Όσκαρ, "Η Σοβαρότητα της Πίστης",

Γκρας Γκίντερ, "Το Τενεκεδένιο Ταμπούρλο",

Γκριμ αδελφοί, "Διαλεκτά Παραμύθια",

Δάντε Αλιγκιέρι, "Η Θεία Κωμωδία",

Δουμάς Αλέξανδρος (πατέρας), "Ο Κόμης Μοντεχρίστο",

Έσσε (Χέσσε) Χέρμαν, "Ντέμιαν",

Θερβάντες Σααβέντρα Μιγκέλ, "Δον Κιχότης",

Ιχάρα Σαικάκου, "Πέντε Γυναίκες του Έρωτα",

Καγιάμ (Χαγιάμ) Ομάρ, "Ραμπαγιάτ",

Καμί Αλμπέρ, "Ο Ξένος",

Καουαμπάτα Γιασουνάρι, "Η Χώρα του Χιονιού",

Κάρολ Λιούις, "Η Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων",

Κάφκα Φραντς, "Η Μεταμόρφωση",

Κενό Ρειμόντ, "Ασκήσεις Ύφους",

Κοέλιο Πάολο, "Ο Αλχημιστής",

Κολόντι Κάρλο, "Οι Περιπέτειες του Πινόκιο",

Λάγκερλεφ Σέλμα, "Το Θαυμαστό Ταξίδι του Νιλς Χόλγκερσον",

Λάξνες Χάλντορ, "Ανεξάρτητοι Άνθρωποι",

Λόρκα Φεντερίκο Γκαρθία, "Ματωμένος Γάμος",

Μαν Τόμας, "Θάνατος στη Βενετία",

Μαντσόνι Αλεσάντρο, "Οι Αρραβωνιασμένοι",

Μάρκες Γκαμπριέλ Γκαρσία, "Εκατό Χρόνια Μοναξιάς",

Μίτσκεβιτς Άνταμ, "Ο Κύριος Θαδέος",

Μποντλέρ Σαρλ, "Τα Άνθη του Κακού",

Μπουλγκάκοφ Μιχαήλ, "Ο Μετρ και η Μαργαρίτα",

Μπαρόχα Πίο, "Το Δέντρο της Γνώσης",

Μπουτζάτι Ντίνο, "Η Έρημος των Τατάρων",

Μπόχρες Χόρχε Λουίς, "Το Κρυφό Θαύμα",

Μπρέχτ Μπέρτολντ, "Το Ρομάντσο της Πεντάρας",

Νοτόμπ Αμελί, "Υγιεινή του Δολοφόνου",

Ντεφόε Ντάνιελ, "Ροβινσών Κρούσος",

Ντοστογιέφσκι Φιοντόρ, "Έγκλημα και Τιμωρία",

Όργουελ Τζορτζ, "1984",

Οτσενάσεκ Γιαν, "Ρωμαίος, Ιουλιέτα και τα Σκοτάδια",

Πόε Έντγαρ Άλλαν, "Το Κοράκι",

Πόλο Μάρκο, "Το Βιβλίο των Θαυμαστών Πραγμάτων",

Πούσκιν Αλεξάντρ, "Ευγένιος Ονιέγκιν",

Ρεμάρκ Έριχ Μαρία, "Ουδέν Νεώτερο από το Δυτικό Μέτωπο",

Σαρτρ Ζαν-Πολ, "Η Ναυτία",

Σελίν Λουί-Φερντινάν, "Ταξίδι στο Τέλος της Νύκτας"

Σεντ Εξιπερί Αντουάν ντε, "Ο Μικρός Πρίγκηπας",

Σιένκεβιτς Χένρικ, "Κβο Βάντις",

Σίλλερ Φρίντριχ, "Ντον Κάρλος",

Σιμενόν Ζορζ, "Ο Κίτρινος Σκύλος",

Σνίτσλερ Άρθουρ, "Ονειρεμένη Ιστορία",

Στίβενσον Ρόμπερτ Λούις, "Δόκτωρ Τζέκιλ και Κύριος Χάιντ",

Ταγκόρ Ραμπιτρανάθ, "Νηστική Πέτρα",

Τόλκιν Τζον Ρόλαντ Ρόουελ, "Ο Άρχοντας των Δακτυλιδιών",

Τολστόι Λέων, "Η Ανάσταση",

Τουέιν Μαρκ, "Οι Περιπέτειες του Τομ Σόγιερ",

Τουργκένιεφ Ιβάν, "Πατέρες και Παιδιά",

Τσέχοφ Άντον, "Ο Βυσσινόκηπος",

Φουρνιέ Αλέν, "Ο Μεγάλος Μολν"

Φρανκ Άννα, "Ημερολόγιο"

Χάινε Χένριχ, "Τραγούδια και Ρομάντσα",

Χάσεκ Γιαροσλάβ, "Ο Καλός Στρατιώτης Σβέικ",

Χέμινγουει Έρνεστ, "Ο Γέρος και η Θάλασσα”,

Χιμένεθ Χουάν Ραμόν, "Ο Πλατέρο κι Εγώ".

Τέλος, πρέπει να επισημανθούν οι άψογες μεταφράσεις των ιερών κειμένων, της Βίβλου (1926) του Κορανίου (1969) και άλλων ιερών κειμένων, βραχμανικών, βουδιστικών κ.ά., καθώς και οι μεταφράσεις εκατοντάδων επιστημονικών συγγραμμάτων και πανεπιστημιακών διατριβών, βιογραφίες μεγάλων μορφών της θρησκείας (Χριστός, Μωάμεθ, Βούδας), της διανόησης (Μ. Γκάντι, Κ. Μαρξ κ.ά), της πολιτικής (Λένιν κ.ά.), της τέχνης (Θεοτοκόπουλος), της μουσικής (Σοπέν κ.ά.), του αθλητισμού (Πελέ κ.ά.) κ.τ.λ.

Επίσης, μεταφρασμένα στην Εσπεράντο θα βρούμε και τα πιο σημαντικά κοινωνικά-πολιτικά κείμενα που διαμόρφωσαν το ιστορικό γίγνεσθαι, όπως το "Κεφάλαιο"» και άλλα του Μαρξ, "Ο Ηγεμών" του Μακιαβέλι, ή επιστημονικά θεμελιώδη έργα, όπως το "Περί της Προέλευσης των Ειδών" του Δαρβίνου, ή το "Η Γέννηση της Ψυχανάλυσης" του Φρόιντ κ. ά.

Αξίζει στο σημείο αυτό να αναφερθούν οι πολυτελείς εκδόσεις της "Kalevala" (1985, 392 σελ., εθνικό φινλανδικό έπος) και του "Hun Min Ĝong Um" (1989, 144 σελ., ο πιο αξιόλογος πολιτιστικός θησαυρός της Ν. Κορέας).

Η προσφορά της Εσπεράντο στην παγκόσμια λογοτεχνία και η συμμετοχή της σ’ αυτή είναι δυναμική και αποδεικνύει τη μοναδικότητά της στο να προσφέρει στον κάθε άνθρωπο το μέσον για άμεση επαφή και απόλαυση της πολιτιστικής κληρονομιάς και της πνευματικής καλλιέργειας κάθε λαού της γης.

Ο ανθός όλων των εθνικών λογοτεχνιών έχει παρουσιαστεί στη διεθνή γλώσσα: από τη λογοτεχνία των Ινδιάνων του Καναδά ("Legendoj de Vankuver"), μέχρι την κιργιζιανή ("Kozu Kurpec kah Bjan Slu") και από την ισλανδική ("Islandaj Pravocoj") μέχρι την ινδονησιακή λογοτεχνία ("Javaj Legendoj kaj Fabloj”).

Όπως είναι φυσικό, η εσπεραντική λογοτεχνική παραγωγή λειτουργεί σαν ένας τομέας, ίσως ο πιο αξιόλογος, της όλης εσπεραντικής κίνησης. Σημειωτέον ότι ο Σύνδεσμος Εσπεραντόγλωσσων Συγγραφέων (Esperantlingva Verkista Asocio), έγινε δεκτός το 1993, ως μέλος τού Διεθνούς Συνδέσμου Συγγραφέων (PEN), ο οποίος αναγνώρισε ότι: «H γλώσσα Εσπεράντο είναι μια λογοτεχνική γλώσσα». Ο σύλλογος αυτός το 2008 μετονομάστηκε σε Λογοτεχνική Ακαδημία της Εσπεράντο (Akademio Literatura deEsperanto).

Από τον Παγκόσμιο Εσπεραντικό Σύλλογο έχουν καθιερωθεί, από το 1950, ετήσια βραβεία για το καλύτερο, πρωτότυπα γραμμένο στην Εσπεράντο: ποίημα, διήγημα, δοκίμιο, θεατρικό έργο, βιβλίο για παιδιά και φιλμ. Τα βραβεία αυτά απονέμονται κατά τα ετήσια παγκόσμια εσπεραντικά συνέδρια του Παγκόσμιου Εσπεραντικού Συλλόγου.

Κατά τα τελευταία 60 χρόνια έχουν προταθεί για βράβευση περίπου 300 εσπεραντιστές λογοτέχνες από 50 χώρες με 5.000 περίπου έργα. Την πρώτη θέση κατέχει η Βρετανίδα Marjorie Boulton με 25 βραβεία.

Ο μεγάλος θησαυρός της εσπεραντικής λογοτεχνίας υπάρχει σήμερα και προβάλλει ως αδιάψευστο στοιχείο του πλούτου και της εκφραστικότητας της γλώσσας στις μεγάλες οργανωμένες εσπεραντικές βιβλιοθήκες και στις αναρίθμητες ιδιωτικές.

Στο κτίριο του Παγκόσμιου Εσπεραντικού Συλλόγου στεγάζεται και η «Βιβλιοθήκη Hector Hodler». Διαθέτει μια πλουσιότατη συλλογή με περίπου 30.000 βιβλία, εκτός από περιοδικά, χειρόγραφα, φωτογραφίες, μουσική και άλλες συλλογές. 

ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ

(Ενδεικτή παρουσίαση)